Δευτέρα 24 Μαρτίου 2014

Όλη η αλήθεια για τον Ανδρέα Εμπειρίκο

  της Εύης Μαλλιαρού

Ιστορικός και κάτοχος του αρχείου του Ανδρέα Εμπειρίκου, ο Λεωνίδας Εμπειρίκος μας μιλάει για τον πατέρα του, πρωτοπόρο υπερρεαλιστή ποιητή και πρώτο ψυχαναλυτή στην Ελλάδα.

Πώς ήταν η εμπειρία της ενηλικίωσής σας δίπλα στην πολυσχιδή προσωπικότητα του πατέρα σας; Γεννήθηκα το 1957 και ο πατέρας μου τότε ήταν 56 ετών, δηλαδή σχετικά μεγάλος για πατέρας.  Είχε άσπρα μαλλιά από νωρίς και στο δρόμο εκείνοι που δεν μας ήξεραν, 9 στις 10 φορές νόμιζαν ότι ήταν ο παππούς μου. Λόγω της μεγάλης διαφοράς ηλικίας, είχα άμεση επαφή από τον πατέρα για τα γεγονότα και πριν το 1910. Το οποίο έκανε μια διαφορά σε βάθος ιστορικό, καθώς δεν διαμεσολαβείται η διήγηση από μια ενδιάμεση γενιά. Ήταν άνθρωπος καλλιεργημένος, είχε σπουδάσει φιλοσοφία στην Αγγλία και έγινε ο πρώτος ψυχαναλυτής στην Ελλάδα – είχε αποφασίσει μάλιστα να γίνει ψυχαναλυτής από το 1930 περίπου, όπως φαίνεται και από ένα γράμμα προς τη μητέρα του, πριν εκδόσει το πρώτο του ποιητικό βιβλίο το 1935. Ο ίδιος έκανε διδακτική ψυχανάλυση, αφού πρώτα τελείωσε την προσωπική του ψυχανάλυση, με τον Ρενέ Λαφόργκ, ο οποίος ήταν ένας από τους ιδρυτές της Γαλλικής Ψυχαναλυτικής Εταιρίας των Παρισίων. Αυτό προσέδωσε την ιδιαιτερότητα στην πολυπλοκότητα του ατόμου του, κάτι που ένα μικρό παιδί μπορούσε να καταλάβει αμέσως. Βέβαια, δεν μου απαριθμούσε γνώσεις. Ήταν ένας ήπιος και καλός μπαμπάς. Είχε μια πολύ μεγάλη βιβλιοθήκη και εγώ έπαιζα με τα βιβλία του. Τα έκανα κάστρα και δεν με μάλωνε γι’αυτό, παρόλο που του κατέστρεφα πολλά.  Αλλά σιγά-σιγά άρχισα να ενδιαφέρομαι για τα ίδια τα βιβλία και η πρώτη μου επαφή με τον κόσμο ήρθε μέσα από τις δύο μεγάλες παγκόσμιες γεωγραφίες του 19ου αιώνα του Μάλτε-Μπρουν και του Ελιζέ Ρεκλού. Ήταν πολύ μεγάλα βιβλία, πολύ κατάλληλα για κάστρα, οπότε τα έβγαζα συχνά από τη βιβλιοθήκη και είχα την πιο μεγάλη σχέση με αυτά. Αυτό ήταν το ένα. Το άλλο ήταν ότι από σχετικά μικρή ηλικία ήξερα ότι ήταν ψυχαναλυτής και ποιητής. Αλλά δεν μιλούσε πολύ για τον εαυτό του και δεν τον ενδιέφερε να δείχνει την ευρυμάθειά του. Οπότε μεγαλώνοντας εγώ, όταν είχα πλέον τη συγκρότηση και τις γνώσεις, τον ρωτούσα πράγματα για πνευματικά ζητήματα, πέρα από τα βιβλία που έβλεπα. Για την ψυχανάλυση και τον υπερρεαλισμό, για τον Μπρετόν και τη σχέση του με τους άλλους υπερρεαλιστές. Και φυσικά γνώριζα τους φίλους του που πριν τη δικτατορία έρχονταν σπίτι. Από το 1967 και έπειτα έπεσε σε κατάθλιψη. Είχε τάση από πριν, αλλά με τη χούντα εντάθηκε. Σε μεγαλύτερη κατάθλιψη οδηγήθηκε γιατί πολλοί από τους πιο στενούς φίλους των γονιών μου της παιδικής μου ηλικίας, ή έφυγαν στο εξωτερικό ή πέθαναν και έτσι έχασε τον κύκλο του. Ο Νάνος Βαλαωρίτης έφυγε στο εξωτερικό, ο Γιώργος Μακρής αυτοκτόνησε, ο Τσαρούχης έφυγε στη Γαλλία, ο Ελύτης στη Γαλλία. Ο πατέρας μου δεν ήθελε να φύγει γιατί πίστευε ότι αν δεν διώκεσαι στη χώρα σου δεν φεύγεις. Δεν ήθελε να με σταματήσει και από το σχολείο μου εδώ. Οπότε δεν φύγαμε.
Η ψυχανάλυση έχει ως σκοπό τη θεραπεία του ανθρώπου από τις “ψυχονευρώσεις” και την ομαλότερη ένταξή του στην κοινωνία και εξ ΄αυτού είναι συντηρητικότερη από τον υπερρεαλισμό. Όμως, για τον πατέρα μου, η απόλυτη επένδυση στη δυναμική της λίμπιντο την έβαζε δίπλα στον υπερρεαλισμό ως κοσμοθεωρία.
Κοινωνικά πως αντιμετωπίστηκε το γεγονός ότι ο πατέρας σας ήταν ψυχαναλυτής; Είναι λίγο πολύ γνωστό ότι υπήρξε έντονη καχυποψία στη Ελλάδα σχετικά με την ψυχανάλυση. Η πρώτη κλασική φροϋδική ψυχανάλυση έγινε στο γραφείο του πατέρα μου που άνοιξε στην αρχή της λεωφόρου Κηφισίας, όπως λεγόταν τότε η Βασιλίσσης Σοφίας. Κηφισίας 6, στη ροζ πολυκατοικία τον Ιανουάριο του 1936, και ήταν το πρώτο ψυχαναλυτικο γραφείο στην Ελλάδα. Εκείνη την εποχή η ψυχανάλυση δεν ήταν διαδεδομένη.  Είχε αναφερθεί σε αυτή ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, όπως και ο Νικόλας Κάλας, ως νεαρός δοκιμιογράφος και κριτικός στα δοκίμιά του τα πολύ καλά του Μεσοπολέμου. Η επαφή του κόσμου με την ψυχανάλυση ήταν μικρή γιατί υπήρχε καχυποψία και από την αριστερά και από τη δεξιά, εξίσου μεγάλη, παρόλο που είχαν μεταφραστεί λίγα έργα του Φρόυντ και κύριως του φροϋδομαρξιστού Βίλχελμ Ραϊχ.
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος, τέλη δεκαετίας του '20, λίγο πριν αρχίσει ψυχανάλυση.
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος, τέλη δεκαετίας του ’20, λίγο πριν αρχίσει ψυχανάλυση.
Του “φροϋδομαρξιστού” λέτε. Πώς συνδέεται η πολιτική με την ψυχανάλυση; Η ψυχανάλυση άνθισε στη Ρωσία τα προεπαναστατικά χρόνια και μέχρι το 1924, όπως ανθούσε στην Αυστρία, Γερμανία, Αγγλία, αλλά όχι στη Γαλλία. Οι πρώτοι κλασικοί ψυχαναλυτές που άρχισαν στη Γαλλία γύρω στο 1926-27, ήταν η Ευγενία Σοκολνίτσκα, η Μαρία Βοναπάρτη, μη-γιατρός, ο Ρενέ Λαφόργκ, γιατρός και ψυχαναλυτής του πατέρα μου και άλλοι. Το 1927 στη Ρωσία το σοβιετικό καθεστώς καταργεί την ψυχανάλυση, μετά τον διωγμό του Τρότσκι, που μέχρι ενός σημείου την προστάτευε. Οι Ρώσοι ψυχαναλυτές έφυγαν και πήγαν στις Δυτική Ευρώπη, στις ΗΠΑ ή στο Ισραήλ. Τον πατέρα μου τον ενδιέφεραν πολύ αυτά και μιλούσε για την κοινωνική πλευρά της ψυχανάλυσης. Αλλά η ελληνική αριστερά ήταν εναντίον, όπως και όλα τα επίσημα κόμματα από τη στιγμή που καταργήθηκε στη Ρωσία. Η βασική ένσταση εκεί ήταν ότι η ψυχανάλυση ασχολείται με το ατομικό ασυνείδητο και όχι με την κοινωνία. Η ένσταση αυτή αντανακλάται και στην άποψη την οποία είχαν για την ψυχανάλυση ως “μπουρζουάδικη” επιστήμη. Προσπάθησε ο πατέρας μου, κατόπιν προτροπής της Μαρίας Βοναπάρτη, να θεσμοποιηθεί επίσημα η ψυχανάλυση. Δεν είχε καμιά ανταπόκριση. Ήταν αρνητικά διακείμενοι το επίσημο κράτος και ο ιατρικός σύλλογος στις προσπάθειες αυτές. Σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής ο πατέρας μου ήταν ψυχαναλυτής, μέλος της Γαλλικής Ψυχαναλυτικής Εταιρίας των Παρισίων, συμμετείχε στο15ο παγκόσμιο ψυχαναλυτικό συνέδριο, το πρώτο που έγινε στο Παρίσι τον Αύγουστο του 1938 και έχουμε και τη φωτογραφία του που ανακαλύψαμε πρόσφατα.  Ολοκλήρωσε την ψυχαναλυτική του μελέτη που έπρεπε να γράψει για να γίνει πλήρες μέλος το ΄49-50. Και τη δημοσίευσε στο περιοδικό της Societe Psychanalytique de Paris  το 1951. Επίσης, μεταφράστηκε στα ελληνικά μαζί με άλλα ψυχαναλυτικά κείμενα το 2001.
Ποια ήταν λοιπόν η μοίρα του πατέρα σας ως πρώτου ψυχαναλυτή στην Ελλάδα και τι απέγινε η ψυχανάλυση γενικότερα; Ο πατέρας μου αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την ψυχανάλυση το 1951 μετά από απειλή της αστυνομίας. Οι απειλές ήταν προφορικές, αφού δεν υπάρχει κανένα γραπτό εύρημα στην αστυνομία, καμία καταγραφή που να τις αποδεικνύει. Ήταν προσωπική απειλή που εκπορευόταν πιθανότατα, είτε από τον ιατρικό σύλλογο, είτε από κάποια ομάδα πίεσης που αντιστεκόταν στην εισαγωγή της ψυχανάλυσης στην Ελλάδα. Ο ίδιος έπρεπε να σταματήσει να λειτουργεί το γραφείο του, αφού ζήτησε έξι μήνες για τον απογαλακτισμό των ασθενών. Και οι δύο άλλοι ψυχαναλυτές που είχαν κάνει διδακτική ψυχανάλυση με τον πατέρα μου, υπό την εποπτεία της Μαρίας Βοναπάρτη, ο Δημήτρης Κουρέτας και ο Γιώργος Ζαβιτσιάνος, αναγκάστηκαν να εξασκούν ως ψυχίατροι και όχι ως ψυχαναλυτές. Τελικά ο Ζαβιτσάνος δεν άντεξε και έφυγε στη Αμερική. Έτσι, άργησε άλλα τριάντα χρόνια η πραγματική εμφάνιση της ψυχανάλυσης στην Ελλάδα, μέχρι την αρχή της δεκαετίας του ΄80 με το άνοιγμα πολλών ψυχαναλυτικών γραφείων.
H πρώτη έκδοση της "Υψικάμινου", εκδόσεις Κασταλία, 1935
H πρώτη έκδοση της “Υψικάμινου”, εκδόσεις Κασταλία, 1935
Πώς συνδυάστηκε η πορεία του ψυχαναλυτή με εκείνη του υπερρεαλιστή ποιητή στη ζωή του πατέρα σας; Έγραφε ποιήματα παλαμικά, κλασικού τύπου από πολύ νέος. Και διάβαζε πάρα πολλή ποίηση ελληνική, αγγλική, γαλλική, ρωσική, δηλαδή στις γλώσσες που ήξερε καλά.  Έγραφε στη δημοτική και μάλιστα στη “μαλλιαρή” δημοτική γιατί ήταν μαθητής του Ψυχάρη.  Υπήρξε και μεγάλος θαυμαστής του Παλαμά.  Μάλιστα τον είχε επισκεφθεί μία, δύο, ίσως και περισσότερες φορές. Τον αναφέρει ο Παλαμάς, γράφοντας σε έναν φίλο του, “ήρθε σήμερα ο κ. Εμπειρίκος” και υπάρχει και φωτογραφία αφιερωμένη από τον Παλαμά. Μετά άλλαξε τεχνοτροπία ο ίδιος, γράφοντας πιο μοντέρνα ποίηματα, χωρίς ακόμα να έχει αποφασίσει ότι θα ακολουθήσει την πορεία του ποιητή και της λογοτεχνίας. Όταν γνώρισε τους υπερρεαλιστές τον Ιανουάριο του ΄33 άλλαξε ριζικά τεχνοτροπία, χωρίς ακόμα να έχει γίνει μέλος της υπερρεαλιστικής ομάδας. Μεταξύ 1933-34 γράφει μια συλλογή αυτής της τεχνοτροπίας, που περιγράφει ο ίδιος στο “Αμούρ-αμούρ” στα “Γραπτά”.  Θα εκδοθεί φέτος από τις εκδόσεις Άγρα μια συλλογή αυτής της εποχής που την ονόμασε το 1970 περίπου “Προϊστορία ή καταγωγή” – χωρίς όμως να έχει βρει ο ίδιος το σύνολο των ποιημάτων. Την πλήρη συλλογή την βρήκαμε αργότερα. Ήταν έτοιμη προς έκδοση από το 1934 με τα ποιήματα αυτά που έγραψε πριν την “Υψικάμινο”. Ένα από αυτά εκδόθηκε σε ξεχωριστό βιβλιαράκι (εκτός εμπορίου) από τις εκδόσεις Άγρα με τίτλο “Το θέαμα του Μπογιατιού ως κινούμενου τοπίου” το 2009. Τη συλλογή αυτή δεν την τύπωσε το ΄34 γιατί μέσα στο 1933 συνδέεται πια με την υπερρεαλιστική ομάδα. Παραιτείται τότε από τις οικογενειακές επιχειρήσεις για ιδεολογικούς λόγους, γιατί είχε γίνει αριστερός, όπως επίσης και για οικογενειακούς, γιατί προστάτευε την μητέρα του που την είχε εγκαταλείψει ο πατέρας του. Ο πατέρας μου είχε αποφασίσει να μην εκδόσει τη συλλογή αυτή, για να εμφανιστεί με την “Υψικάμινο” και να είναι το πρώτο του βιβλίο το πρώτο υπερρεαλιστικό κείμενο στην Ελλάδα. Να μην έχει “προϊστορία”. Ο υπερρεαλισμός και η ψυχανάλυση διασταυρώνονται λόγω του απελευθερωτικού προτάγματος και των δύο, λόγω του ασυνειδήτου. Η ψυχανάλυση έχει ως σκοπό τη θεραπεία του ανθρώπου από τις “ψυχονευρώσεις” και την ομαλότερη ένταξή του στην κοινωνία και εξ ΄αυτού είναι συντηρητικότερη από τον υπερρεαλισμό. Όμως, για τον πατέρα μου, η απόλυτη επένδυση στη δυναμική της λίμπιντο την έβαζε δίπλα στον υπερρεαλισμό ως κοσμοθεωρία.

Πέμπτη 20 Μαρτίου 2014

Συνέντευξη του διευθυντή του μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή, Κυριάκου Κουτσομάλλη

Ματίς


Ο διευθυντής του μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή κος Κυριάκος Κουτσομάλλης έδωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη στο cantus firmus με αφορμή την έκθεση  «Ματιές στην Γαλλική Τέχνη του 20ου αιώνα» που διοργανώθηκε από το εμπορικό κέντρο Golden Hall.
της Νότας Χρυσίνα

Βλαμένκ


cantus firmus: 
Κύριε Κουτσομάλλη πώς επιλέξατε να παρουσιάσετε τόσο σημαντικά έργα διάσημων Γάλλων καλλιτεχνών σε ένα εμπορικό κέντρο όπως το Golden Hall;

Κουτσομάλλης: Το ίδρυμα Γουλανδρή ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση της διοίκησης του Golden Hall να συμμετέχει σε μια πολιτιστική εκδήλωση αφιερωμένη στην ελληνογαλλική φιλία. Το γεγονός αυτό ξενίζει στην Ελλάδα αλλά στο εξωτερικό τόσο στην Ιαπωνία όσο και την Αμερική η οργάνωση εκθέσεων σε μεγάλα εμπορικά κέντρα είναι κάτι πολύ συνηθισμένο.

cantus firmus: 
Θα μπορούσατε να μας ξεναγήσετε στην έκθεση δίνοντας κάποιες λεπτομέρειες για τα έργα των καλλιτεχνών; 

Σεζάρ


Κουτσομάλλης: Στην έκθεση παρουσιάζονται:

- Γλυπτά των: Germaine Richier, César, Jean (Hans) Arp και ένα μικρό γλυπτό αριστουργηματικό του François-Xavier Lalanne
- Χαρακτικά των: Georges Braque και δυο λιθογραφίες έγχρωμες του 
 Henri Matisse από την σειρά Jazz.
- Ελαιογραφίες των: Δεσπόζουν δυο μεγάλα έργα του François Rouan ο οποίος είναι ανερχόμενος ζωγράφος στην Γαλλία και διεθνώς, ένα έργο του Maurice de Vlaminck  το οποίο γειτνιάζει με ένα μικρό αλλά αριστουργηματικό έργο του André Derain και Jean Fautrier
 

cantus firmus: Αυτά τα έργα μπορεί να τα δει κάποιος στο μουσείο της Άνδρου;

Κουτσομάλλης: Και στο μουσείο της Άνδρου αλλά και στον χώρο που ετοιμάζουμε δίπλα στο Καλλιμάρμαρο και θα είναι έτοιμος σε τρια χρόνια.

cantus firmus: 
Έχετε παρουσιάσει σημαντικές εκθέσεις όπως αυτή που ήταν αφιερωμένη στις επιδράσεις που δέχθηκαν οι Έλληνες καλλιτέχνες από το Βυζάντιο ένα εικαστικό εγχείρημα -τόλμημα του μουσείου που στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία τώρα ετοιμάζετε κάτι ανάλογο;


Ρισιέ

Κουτσομάλλης: Το καλοκαίρι οργανώνουμε μια έκθεση με την γλύπτρια Σοφία Βάρη, της οποίας έχουμε προοιμιακά ένα έργο στην έκθεση στο Golden Hall. Η Βάρη είναι διεθνώς αναγνωρισμένη και είναι σύζυγος του διάσημου Κολομβιανού γλύπτη Φερνάντο Μποτέρο. Είχε εκθέσει  πριν από λίγο καιρό στην Κωνσταντινούπολη σε μια πολύ σημαντική έκθεση την οποία επισκέφτηκα.

cantus firmus:
 Έχετε ανακοινώσει την έκθεση της αμερικανίδας Betty Ryan στην Άνδρο. Πείτε μας γι'αυτό.

Κουτσομάλλης: Η Betty Ryan σπούδασε στο Παρίσι και έζησε τις πρωτοπορίες στην Γαλλία. Γνώρισε τον Κλέε, τον Καντίνσκι, τον Μιρό, τον Χένρυ Μιλλερ και έζησε στην 
 Άνδρο  για 25  χρόνια. Το καλοκαίρι θα παρουσιάσουμε έκθεση με την ευκαιρία συμπλήρωσης 100 χρόνων από την γέννησή της.    


Ματίς

Παρουσίαση της έκθεσης, εδώ

Η Γαλλική Σχολή Αθηνών

Με αφορμή την έκθεση «Ματιές στην Γαλλική Τέχνη του 20ου αιώνα» του Ιδρύματος Γουλανδρή που έγινε παράλληλα με την έκθεση της Γαλλικής σχολής Αθηνών, παρουσιάζουμε το έργο της. 

Μία παράδοση 150 ετών
Το αρχαιότερο επιστημονικό Ίδρυμα της Γαλλίας στο εξωτερικό
Η Γαλλική Σχολή Αθηνών ιδρύθηκε το 1846 με βασιλικό διάταγμα του Λουδοβίκου-Φιλίππου ως «Σχολή τελειοποίησης της σπουδής της γλώσσας, της ιστορίας και των ελληνικών αρχαιοτήτων». Αποτελεί το παλαιότερο από τα επιστημονικά ιδρύματα της Γαλλίας στο εξωτερικό, αλλά και το αρχαιότερο από τα 18 αρχαιολογικά ινστιτούτα που δραστηριοποιούνται στην Αθήνα. Υπό την επιστημονική κηδεμονία της Académie des inscriptions et belles-lettres, συνιστά δημόσιο ίδρυμα επιστημονικού, πολιτιστικού και επαγγελματικού χαρακτήρα και υπάγεται στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας.


Έρευνα εν εξελίξει
Από το 1985, η Σχολή έχει επεκτείνει το ερευνητικό της πεδίο «στις διάφορες όψεις του αρχαίου, μεσαιωνικού, νεώτερου και σύγχρονου ελληνικού κόσμου» και έχει επιφορτιστεί με τη μελέτη του ελληνικού πολιτισμού και της προϊστορίας στη σύγχρονη εποχή, βασιζόμενη στην αρχαιολογία, την επιγραφική, την ιστορία, την ιστορία της τέχνης, τη γεωγραφία, τη γεωμορφολογία, την κοινωνιολογία και την ανθρωπολογία. Επιπλέον, ως στόχο της έχει θέσει τη χρήση ποικίλων ερευνητικών μέσων (ανασκαφές, ανιχνεύσεις, φυσικοχημικές αναλύσεις, φωτογραμμετρία, αρχεία), καθώς και την εξεύρεση απαντήσεων σε σύγχρονες προβληματικές: αστική αρχαιολογία, μελέτη του παλαιοπεριβάλλοντος, αποκατάσταση και ανάδειξη της κληρονομιάς, ανάλυση των μεταβολών της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.


Ανασκαφές με ιστορία και κύρος  
Η ιστορία της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, που συμπίπτει με τη γέννηση και την ανάπτυξη της αρχαιολογικής εξερεύνησης της Ελλάδας, από τη δεκαετία του 1870 και μετά, χαρακτηρίστηκε από τις ανασκαφές μεγάλων αρχαιολογικών χώρων: η ελληνική κυβέρνηση της ανέθεσε την επιστημονική ευθύνη σημαντικών αρχαιολογικών χώρων (Άργος, Δήλος, Δελφοί, Μάλια, Θάσος), όπου εξακολουθεί και υπάρχει δραστηριότητα μέχρι και σήμερα.
Η Σχολή εξάλλου έχει διεξάγει μία εκατοντάδα ανασκαφές, τόσο στα ελληνικά εδάφη, όσο και στο εξωτερικό. Σήμερα, εμπλέκεται σε μία σειρά δράσεων που εκτυλίσσονται στην Ελλάδα, την Αλβανία και την Κύπρο, ενώ συνεργάζεται με διάφορους θεσμούς (το Υπουργείο Εξωτερικών Υποθέσεων της Γαλλίας, την Αρχαιολογική Υπηρεσία και την Αρχαιολογική Εταιρεία της Ελλάδας, ευρωπαϊκά πανεπιστήμια) στη Θάσο, το Ντίκιλι Τας, την Ίτανο, τη Δρήρο και την Αμαθούντα. 



Ένα διεθνές δίκτυο ερευνητών
Ένα μεγάλο εργαστήρι διεθνούς έρευνας
Με ανανεωμένες τις αποστολές της και ενισχυμένη την οργάνωση της από το διάταγμα της 11ης Φεβρουαρίου 2011, η Γαλλική Σχολή Αθηνών συστήνεται σήμερα ως ένα μεγάλο ερευνητικό εργαστήρι, που μετρά πενήντα εργαζόμενους στις διάφορες υπηρεσίες της. Ένα διεθνές δίκτυο, αποτελούμενο από τουλάχιστον τριακόσιους ερευνητές που προέρχονται από πανεπιστήμια, μουσεία ή ερευνητικά κέντρα ολόκληρου του κόσμου, συμβάλλει εξίσου στην πραγματοποίηση των προγραμμάτων της. Στο εξής, η δράση της στηρίζεται πάνω σε τρεις βασικούς άξονες: τη συγκρότηση ενός σώματος επιστημονικών δεδομένων, τη μελέτη και ανάδειξη της κληρονομιάς και τη συνεργασία ανάμεσα στις ανθρωπιστικές και τις φυσικές επιστήμες.
Ένα επιμορφωτικό ινστιτούτο με διεθνή στελέχωση
Η Γαλλική Σχολή Αθηνών προσλαμβάνει, μέσω διαγωνισμού και με διάρκεια ενός ανανεώσιμου έτους, δέκα επιστημονικά μέλη, υποψήφιους διδάκτορες ή διδάκτορες, καθώς και μεταδιδακτορικούς ερευνητές. Η Σχολή απέκτησε πολύ νωρίς ευρωπαϊκή και διεθνή διάσταση, φιλοξενώντας ξένα μέλη, συνήθως Βέλγους, Καναδούς και Ελβετούς, καθώς και υπότροφους (εξήντα υποτροφίες, διάρκειας ενός έως δύο μηνών) πολλών και διαφορετικών εθνικοτήτων: Έλληνες, Ιταλούς, Βραζιλιάνους, Καναδούς, Αιγύπτιους, Πολωνούς ή Βούλγαρους. Το ίδρυμα προσφέρει σε αυτούς τους νέους ερευνητές τόσο θεωρητική, όσο και πρακτική κατάρτιση (σεμινάρια, πρακτική εξάσκηση), καθώς και την επαγγελματική τους ένταξη στα δίκτυα της διεθνούς έρευνας.

Η γαλλική έρευνα στο εξωτερικό   
Μέσα από τα καθ’ ολοκληρίαν δικά της προγράμματα, αλλά και εκείνα που διεξάγει σε συνεργασία με τα Υπουργεία Εξωτερικών Υποθέσεων και Πολιτισμού και το CNRS, η Γαλλική Σχολή Αθηνών διαδραματίζει στρατηγικό ρόλο στη Γαλλία και την Ελλάδα, όσον αφορά στη μελέτη του μεσογειακού και βαλκανικού κόσμου και την ακτινοβολία του ελληνικού πολιτισμού. Το διάταγμα της 11ης Φεβρουαρίου 2011 ενίσχυσε αυτήν τη διπλή κατεύθυνση του ιδρύματος, εντάσσοντας το στο δίκτυο των πέντε Γαλλικών Σχολών του εξωτερικού (Αθήνας, Ρώμης, Καΐρου, Μαδρίτης και Άπω Ανατολής), μαζί με τις οποίες συμβάλλει στη διεθνοποίηση της γαλλικής έρευνας στις ανθρωπιστικές σπουδές.
Ένα πλούσιο πρόγραμμα επιστημονικών εκδηλώσεων και συναντήσεων
Η Γαλλική Σχολή Αθηνών εξασφαλίζει τη διάδοση των ερευνών της χάρη στις πολυάριθμες επιστημονικές εκδηλώσεις και συναντήσεις (συνέδρια, ημερίδες, διαλέξεις, εργαστήρια, σεμινάρια, εκθέσεις κ.λπ.) που διοργανώνει σε όλη τη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους, και οι οποίες προσελκύουν ένα πολυμελές ακροατήριο, από ειδικούς μέχρι και το ευρύ κοινό, ενώ στηρίζονται στη δραστήρια και γόνιμη συνεργασία με τα γαλλικά ή ξένα πανεπιστήμια και μουσεία.  

Εργαλεία μεγάλων επιδόσεων
Ένας φημισμένος εκδοτικός οίκος
Η δημοσίευση και διάθεση των αποτελεσμάτων της έρευνας αποτελούν μία από τις βασικές δραστηριότητες της Σχολής. Μία υπηρεσία επιφορτισμένη με αυτή την αποστολή (δέκα τίτλοι το χρόνο) εξασφαλίζει την έκδοση του περιοδικού της Σχολής (Bulletin de Correspondance Hellénique) και των βιβλίων που περιέχουν τόσο τις διατριβές των νέων ερευνητών, όσο και τις εργασίες που πραγματοποιούνται στις επιστημονικές συναντήσεις και στα πλαίσια των προγραμματισμένων ανασκαφών στους αρχαιολογικούς χώρους (Exploration Archéologique de Délos ή Fouilles de Delphes). Επιπλέον, οι συλλογές Sites et Monuments και Patrimoine photographique φανερώνουν την επιθυμία της Σχολής να παράγει έργα που απευθύνονται σε ένα πιο ευρύ κοινό.
Μία εξαιρετική βιβλιοθήκη
Η βιβλιοθήκη της Σχολής διαθέτει σήμερα 91.000 τίτλους, εκ των οποίων οι 1.800 είναι περιοδικοί. Παρέχοντας ελεύθερη πρόσβαση στους ερευνητές, καλύπτει όλους τους τομείς της αρχαιολογίας και της ιστορίας τέχνης του ελληνικού κόσμου, από την προϊστορική περίοδο έως και τη βυζαντινή εποχή. Εκτός από την αρχαιολογία της Ελλάδας, της λεκάνης της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, εκπροσωπείται εδώ και αυτή της Γαλλίας και των σλαβικών χωρών. Η βιβλιοθήκη αποτελεί εξάλλου μία σημαντική πηγή πληροφοριών για τη σύγχρονη Ελλάδα και τα Βαλκάνια (κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες). Η ενεργητική πολιτική ανταλλαγών (στην οποία εμπλέκονται 320 ελληνικοί και ξένοι θεσμοί) επιτρέπει στη βιβλιοθήκη να διαθέτει μία εξαιρετικά εξειδικευμένη τεκμηρίωση. Επιπλέον, η παλαιότητα ορισμένων συλλογών δίνει στη Σχολή τη δυνατότητα να διεξάγει μια πολιτική ανάδειξης αυτής της κληρονομιάς.
Μία σημαντική πηγή αρχείων
Μετά από τουλάχιστον 160 χρόνια επιστημονικών δραστηριοτήτων, το ίδρυμα διαθέτει μία πλούσια πηγή χειρόγραφων, φωτογραφικών και γραφικών αρχείων που προέρχονται από επιτόπιες έρευνες. Εκτός από τα σημειωματάρια των ανασκαφών, τις αλληλογραφίες και τα υπηρεσιακά σημειώματα, η Σχολή διατηρεί και αξιοποιεί μία φωτοθήκη 620.000 αρνητικών, εκ των οποίων τα 14.000 βρίσκονται σε γυάλινες πλάκες, καθώς και μία πλανοθήκη περίπου 50.000 σχεδίων αρχιτεκτονικής, τοπογραφίας, χαρτογραφίας και αρχαιολογικών αντικειμένων. Εδώ και πολλά χρόνια βρίσκεται σε εξέλιξη μία πολιτική ψηφιοποίησης των αρχείων, η οποία συνοδεύει τη συλλογή και την ασφαλή εναποθήκευση των επιστημονικών δεδομένων που, στο εξής, παράγονται σε ψηφιακή μορφή.  
Διαμονή στους αρχαιολογικούς χώρους   
Η Γαλλική Σχολή Αθηνών διαθέτει 21 κτίρια διασπαρμένα στην Ελλάδα και την Κύπρο. Ο ξενώνας της Σχολής είναι ανοιχτός για όλους εκείνους που η εργασία τούς αναγκάζει να διαμείνουν στην Αθήνα, φιλοξενώντας έτσι περισσότερους από τριακόσιους επισκέπτες το χρόνο. Τα σπίτια των ανασκαφών (7 στο σύνολο) έχουν τη δυνατότητα να υποδεχθούν τα μέλη των επιστημονικών αποστολών που εργάζονται στο πεδίο ή μελετούν το αποθηκευμένο στα αποθέματα των μουσείων ή των αρχαιολογικών χώρων υλικό. Εξοπλισμένα με εξειδικευμένες βιβλιοθήκες, υποδομές πληροφορικής και κοινόχρηστες κατοικίες, τα σπίτια αυτά αποτελούν προνομιακά εργαλεία για την αρχαιολογική έρευνα.

Η καινοτομία στην καρδιά του ιδρύματος
Archimage
Η διαδικτυακή πύλη Archimage δημιουργήθηκε το 2011 και έκτοτε διαρκώς βελτιώνεται και εμπλουτίζεται, παρέχοντας σήμερα ελεύθερη πρόσβαση σε περισσότερες από 60.000 αναφορές του γραφικού και φωτογραφικού αρχείου.
Ψηφιακή βιβλιοθήκη
Η Γαλλική Σχολή Αθηνών έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των ψηφιακών βιβλιοθηκών.
Με το πρόγραμμα CEFAEL (Collections de lEFA En Ligne), το οποίο συγκεντρώνει το σύνολο των έργων που έχει εκδώσει η Γαλλική Σχολή Αθηνών από το 1877 (περισσότερους από 500 τόμους, ήτοι 250.000 σελίδες), το ίδρυμα προσέφερε μία από τις πρώτες διαδικτυακές εκδοτικές πύλες. Ενσωματώνοντας τις πύλες διάθεσης νέας γενιάς (Persée) και δουλεύοντας με νέες εκδοτικές μορφές, το ίδρυμα συμμετέχει στην εξέλιξη της ανοιχτής επιστημονικής εκδοτικής διαδικασίας. 
Ψηφιακά Σημειωματάρια
Προκειμένου να διευκολύνει τη συλλογή των επιστημονικών δεδομένων που παρουσιάζονται σε ψηφιακή μορφή και να διασφαλίσει την εναποθήκευσή τους σε σωστές συνθήκες ασφάλειας, η Γαλλική Σχολή Αθηνών παρέχει στους ερευνητές διαδικτυακούς χώρους αποθήκευσης. Φιλοξενεί επίσης βάσεις δεδομένων που παράγονται στα πλαίσια προγραμμάτων χρηματοδοτούμενων από άλλους θεσμούς με τους οποίους συνεργάζεται.
Τα χρονικά των ανασκαφών στο διαδίκτυο
Απαραίτητο εργαλείο για τους ερευνητές όλων των ειδικοτήτων οι οποίοι επιθυμούν να ενημερώνονται για τις πρόσφατες αρχαιολογικές ανακαλύψεις στην Ελλάδα και την Κύπρο, τα Χρονικά των Ανασκαφών Online είναι καρπός συνεργασίας της Γαλλικής Σχολής Αθηνών με τη Βρετανική Σχολή Αθηνών, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν ένα εξαιρετικό παράδειγμα διεθνούς επιστημονικής συνεργασίας.
Από το 2012, η τοπογραφική υπηρεσία της Γαλλικής Σχολής επεξεργάζεται βάσεις δεδομένων με γεωαναφορές (ή Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών), διαδικτυακά προσβάσιμες (Web Mapping), για τους αρχαιολογικούς χώρους, όπου το ίδρυμα αναπτύσσει ερευνητικά προγράμματα.
Βιντεοθήκη
Αυτή η νέα ηλεκτρονική πλατφόρμα, που τέθηκε σε λειτουργία τον Οκτώβριο του 2013, επιτρέπει την ελεύθερη πρόσβαση στις καταγραφές των επιστημονικών εκδηλώσεων της Γαλλικής Σχολής Αθηνών.

Προγράμματα και αναζήτηση χρηματοδοτήσεων
Συγχρηματοδοτήσεις και χορηγίες 
Προκειμένου να υλοποιήσει το σύνολο των αποστολών της, η Γαλλική Σχολή Αθηνών λαμβάνει από το Υπουργείο Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας ένα προϋπολογισμένο ποσό το οποίο συμπληρώνεται από συγχρηματοδοτήσεις προερχόμενες από διάφορους γαλλικούς οργανισμούς (πανεπιστήμια, μουσεία, επιτροπή ανασκαφών του Υπουργείου Εξωτερικών Υποθέσεων) ή ελληνικούς (αρχαιολογική υπηρεσία, πανεπιστήμια, τοπικές συλλογικότητες). Αναζητούνται επίσης χρηματοδοτήσεις από εθνικούς φορείς ή ευρωπαϊκές αρχές για την έρευνα. Τέλος, ένα ταμείο επιχορήγησης που άνοιξε το 2013 επιτρέπει την ιδιωτική χρηματοδότηση.
Προγράμματα 
Η Γαλλική Σχολή Αθηνών προτίθεται να αναπτύξει μέσα στα επόμενα χρόνια μία σειρά από προγράμματα (επιμέρους δραστηριότητες ή μακροπρόθεσμα εγχειρήματα), τα οποία προϋποθέτουν την ύπαρξη συγχρηματοδοτήσεων ή εξωτερικών χρηματοδοτήσεων, όπως η εκατονταετηρίδα των Ανασκαφών στους Φιλίππους (2014), η επισκευή και ο εξοπλισμός της αίθουσας διαλέξεων (20132014), η συμμετοχή στην ανασκαφή, τη συντήρηση και την αξιοποίηση αρχαιολογικών χώρων όπως αυτών της Δήλου, των Μαλίων και της Δρήρου, η ανάδειξη της κληρονομίας των παλαιών συλλογών που βρίσκονται στη βιβλιοθήκη, η υποστήριξη των εκδόσεων και η ανάπτυξη του τμήματος αρχείων.


Δευτέρα 17 Μαρτίου 2014

Συνέντευξη με τον αγιογράφο Δημήτρη Σκουρτέλη



Η βυζαντινή τέχνη επηρέασε τη νεώτερη και τη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική με πολλά στοιχεία. Η εξέλιξη της τέχνης δεν γίνεται με αποκλεισμούς, άλλωστε, αλλά από τη μείξη στοιχείων τα οποία δηµιουργούν εφαλτήρια για νέα αισθητικά δεδοµένα, νέες σχολές σκέψης και νέα καλλιτεχνικά ρεύµατα.

Τα εικαστικά μέσα της βυζαντινής τέχνης είναι, για την εποχή μας, προδρομικά στοιχεία που παραπέµπουν σε θεµελιακές αρχές νεώτερων και σύγχρονων εικαστικών ρευμάτων, όπως του Κυβισµού, του Φωβισµού, του Υπερρεαλισµού ή και του Εξπρεσιονισµού. Είναι στοιχεία τα οποία από τότε επινοήθηκαν για να επιτευχθεί η θεολογική πληρότητα της λατρευτικής εικόνας.

Έλληνες καλλιτέχνες που γνώρισαν και βίωσαν αυτές τις ριζικές αλλαγές, στο Παρίσι, το Μόναχο, τη Βιέννη, τη Νέα Υόρκη αλλά και στην Ελλάδα, ταυτόχρονα πλησίασαν και τις κοιτίδες του βυζαντινού πολιτισµού, και προσέλαβαν, αφομοίωσαν, αξιοποίησαν και ενέταξαν στους εικαστικούς τους προβληµατισµούς στοιχεία τόσο της παράδοσης όσο και του Μοντερνισµού, συμβάλλοντας έτσι και στην αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τη βυζαντινή τέχνη.

Στα πλαίσια των περί ελληνικότητας συζητήσεων της περιλάλητης Γενιάς του ’30, πολλοί διανοούμενοι τροφοδότησαν και τους εικαστικούς προβληµατισµούς αξιόλογων καλλιτεχνών και ενεθάρρυναν την αισθητική στροφή τους προς το Βυζάντιο.

Ποια όμως, είναι τα εικαστικά μέσα που χρησιμοποιεί η βυζαντινή αγιογραφία και πως αυτά λειτουργούν; Ποια είναι η σημερινή θέση της στον νεοελληνικό πολιτισμό;


Για αυτά τα θέματα, η Νότα Χρυσίνα συζητά με τον αγιογράφο Δημήτρη Σκουρτέλη